بیمار) خانمی 30 ساله هستم که از حدود یک سال پیش دچار قاعدگی‌های بسیار دردناک شده‌ام که معمولاً از روز قبل از پریودم شروع می‌شود و چند روزی ادامه دارد، ‌طوری که حتی به دارو هم جواب نمی‌دهد. هم‌چنین دو سال است که ازدواج کرده‌ام، ولی با وجود عدم پیش‌گیری از حاملگی هنوز باردار نشده‌ام. پزشک تشخیص اِندومتریوز را برای من داده است. لطفاً بفرمایید عدم بارداری من به علت این بیماری است یا نه و اگر هست چه کاری برای درمان آن باید انجام دهم؟

(خانم دکتر انسیه شاهرخ تهرانی‌ نژاد، متخصص زنان و زایمان به سئوالات زیر پاسخ داده اند).

سئوال) خانم دکتر لطفاً در ابتدای صحبت بفرمایید اِندومتریوز چیست و در کجا ایجاد می‌شود؟

پاسخ) اِندومتریوز (ENDOMETRIOSIS)به وجود بافت اِندومتر فعال در خارج از محل اصلی (رحم) می‌گویند. (اِندومتر لایه درونی از سه لایه تشکیل‌دهنده رحم می‌باشد که به ترتیب عبارتنداز: اِندومتر- میومتر- پریمتر) این بافت در تمام بافت‌های بدن به جز طحال ممکن است به وجود آید. ولی شایع‌ترین محل بروز آن لگن است (50 درصد موارد) که از آن میان، ابتلا تخمدان‌ها در حدود 40 درصد موارد اِندومتریوز است.

- شیوع این بیماری در بین افراد و بیش‌ترین سن ابتلا به آن کدام است؟

شیوع اِندومتریوز به‌ طور کامل و قطعی مشخص نمی‌باشد، ولی در حالت کلی شیوع از 10- 1درصد می‌تواند وجود داشته باشد. هم‌چنین بیش‌ترین سن ابتلا به آن معمولاً از 25 سال به بالا است. شیوع سنی آن هم معمولاً بین 40- 25 سالگی است و عامل 15- 5 درصد موارد نازایی در زنان است.

-علت ایجاد اِندومتریوز چیست؟

علت ایجاد اندومتریوز به‌طور قطعی مشخص نیست. باید گفت دلایل مختلفی در ایجاد آن موثر است. از جمله مهم‌ترین علت‌ها می‌توان به فاکتورهای ارثی و جنسی و کسانی که بستگان درجه اول آن‌ها اندومتریوز داشته‌اند، اشاره کرد. یکی دیگر از علت‌های ایجاد کننده‌ی اِندومتریوز فاکتور ایمونولوژیک است که به علت اختلال در ایمنی سلول در بعضی افراد اِندومتریوز بیش‌تر دیده می‌شود. هم‌چنین خود بافت اندومتر چنان که دارای قاعدگی نامرتب باشد، می‌تواند باعث ایجاد اندومتریوز شود. لازم به ذکر است اندومتریوز ممکن است در جاهای مختلف بدن دیده شود، از جمله می‌تواند در داخل بینی مشاهده شود و یا ریه‌ها را درگیر کند. ولی علت واقعی آن به طور صد درصد مشخص نیست.

- علایم و نشانه‌های این بیماری چیست؟

علایم و نشانه‌های بیماری بسیار متغیر بوده و بر حسب محل گرفتاری و شدت بیماری متفاوت می‌باشد. ولی باید متذکر شد که همیشه رابطه مستقیمی بین میزان گرفتاری و شدت علایم نیست. به طور کلی علایم و نشانه‌های این بیماری معمولاً در سه گروه عمده دسته‌بندی می‌شوند:

الف- درد دیسمنوره( درد هنگام قاعدگی): این درد ثانویه و پیش رونده است و یک روز قبل از خونریزی شروع شده و حدود 3 روز تداوم می‌یابد. خوردن داروهای رایج مسکن جهت تسکین درد نیز در مورد آن بی‌اثر است.

ب- دیس پارونیا(درد در هنگام مقاربت)

ج- نازایی

البته این علایم بسته به این که اندومتریوز در کجا قرار دارد و چه بافتی را درگیر کرده است، متفاوت می‌باشد؛ مثلاً اگر روده را درگیر کرده باشد، می‌تواد کرامپ‌ها و دردها و خونریزی روده را در پی داشته باشد و یا اگر اندومتریوز روی ریه باشد، در موقع پریود فرد دچار خلط خونی می‌شود. معمولاً دردها پیش رونده هستند و شایع‌ترین آن‌ها درد هنگام قاعدگی و درد در زمان مقاربت است.

-علت ایجاد نازایی در این بیماری چیست؟

علت ایجاد نازایی در این افراد به‌طور قطعی و صد درصد مشخص نیست. چنان که عوارض اندومتریوز وسیع و شدید باشد، می‌تواند سبب چسبندگی لوله‌های رحمی به لگن شود و در نتیجه، چسبندگی شدید لوله باعث نازایی خواهد شد. به عباراتی نازایی به علت تغییر قابلیت حرکت لوله‌های رحمی و اختلال در انتقال تخمک در لوله ایجاد می‌شود.

زمانی که اندومتریوز خفیف است و فقط چند تا ندول اندومتریوز به صورت نقاط پراکنده بوده و بیمار نازا باشد، علت مشخص برای نازایی وجود ندارد و ممکن است در این افراد تخمدان‌ها فعال نبوده و در نتیجه تخمک ‌گذاری دچار اختلال گردد.

- جهت تشخیص بیماری چه روشی هم اکنون موجود است؟

با سونوگرافی می‌توان مشکل اشخاصی را که دچار اندومتریوز بوده و کیست‌های اندومتریوز دارند، تشخیص داد، ولی تشخیص قطعی با لاپاروسکوپی و انجام بیوپسی امکانپذیر است که از طریق ناف و شکم مریض انجام می‌گیرد.