قولنج یا در اثر بلغم لزجی است که باعث سردی امعاء شده و در پی آن روده‌ها دردناک می‌شوند و یا ناشی از گازهای نفخ‌آوری است که باعث کشیدگی امعاء شده و در پی آن دردناک می‌شوند و یا ناشی از خشکی درد و رسوخ آن است.

وقتی درد قولنج عارض شود نباید در آغاز درمان داروهای گرمی‌بخش و بویژه مسهل داده شود چه اینکه اگر از غذا خوردن بیمار زمان زیادی نگذشته باشد این کار باعث افزایش درد و بروز مشکل در معده شده و عوارض فراوانی بدنبال می‌آورد پس بهتر است فرد از غذا خوردن خودداری کند و آب‌جوش را جرعه‌جرعه بنوشد تا درد آن آرام شود. حداقل زمان دوری از غذا دو روز است و اگر بیمار ضعیف شد به جای غذا آب‌گوشت (ماءاللحم) با ادویه خشک و کمی مغز گردو بنوشد، سپس ایارج بنوشد و به وزن دو درهم معجون ساده را میل کرده آنگاه چهار ساعت بعد این جوشانده را استفاده کند: پوسته ریشه کرفس و پوسته ریشه رازیانه هر کدام به وزن دو درهم و تخم کرفس و تخم رازیانه هر کدام به وزن دو درهم گرفته و در سه رطل آب، پخته تا آنکه دو سوم آن بخار شود آنگاه دو سوم را صاف کرده و مقداری فلوس به وزن هفت درهم و پانیذ به مقدار ده درهم را در آن ریخته و به وزن سه درهم روغن کرچک اضافه کند سپس داغ شده آن را بنوشد. اگر نشانه‌های گرمی در بیمار آشکار بود روغن سرکه به وزن چهار درهم به آن بیفزایید؛ چنانچه طبیعتش بازگشت و دردش آرام شد خورشتی تهیه شده از چکاوک درشت و نخود با پوست و شوید و زیره و روغن سرکه میل کند.

اما اگر به حقنه نیاز افتد دوسومِ رطل از آب خارخسک تازه را بجوشاند و یک اوقیه روغن سرکه در آن بریزد و به وزن بیست درهم شکر سرخ و یک مثقال نمک هم اضافه کند و اگر نیاز شد قدری عسل و روغن خارخسک نیز بیفزایند.

اما قولنج ناشی از ورم امعاء را باید بر پزشکان عرضه کند

اگر شروع درد کبد یکباره و همراه با حرارت آشکار و تشنگی مفرط و نبض عظیم و سرخی ادرار باشد، باسلیق راست را فصد کن و کبد را با پارچه خیس‌خورده در گلاب، صندل، کافور و عصاره برگ بید یا عصاره به یا عصاره سیب خنک شده با یخ، خنک کن.

همچنین به بیمار آب جو (ماءالشعیر) با سکنجبین ساده یا آب انار ترش بنوشان و چنانچه تب نداشته باشد جوجه پخته با آب‌غوره همراه با کدو و خرفه به بیمار بخورانید اما اگر بیمار تب داشته باشد پرهیزانه (مزوّره) با آب‌غوره و کدو داده شود. همچنین آب بسیار سرد بنوشد و در نهایت، دو الی سه روز عصاره کاسنی با سکنجبین ساده میل کند.

اما اگر درد تدریجاً فزونی گرفت و چهره بیمار به سفیدی پف‌آلودی گرائید و تشنگی‌اش کمتر شد اینها دلیل سردی بیماری است ] به بیمار خوراک گنجشک و پرنده بیابانی دهید.

اگر ادرار بیمار پررنگ بود و نشانگان گرمی و قرمزی بارز شد، روزانه مقداری عرق کاسنی، لبلاب، پیه روباه، کاکنج و رازیانه سه اوقیه با یک اوقیه سکنجبین تازه تا زمان برطرف شدن سرخی ادرار دستور ده. همچنین خورشت زرشک همراه با روغن سرکه تازه و شیرین شده میل کند. چنانچه گرمی برطرف شد معجون‌ها و آب ریشه‌ها را از سر بگیر. علاوه بر آن کبد را با این ضماد درمان کن: لادن، مصطکی، زعفران، عود، سنبل‌الطبیب، اشنه و فقاح اذخر را گرفته پس از خرد کردن الک کن و با روغن شیرین‌بیان و موم زرد آب شده خمیر کرده بر کبد طلا کنید و پارچه‌ای آغشته به آب بید ببند؛ چنانچه نشانه‌های بدحالی و ضعف در کبد آشکار گردید بیمار را بر پزشک عرضه کن

سنگ مثانه بیشتر در کودکان تولید می‌شود. نشانه آن ادرار سفید رنگ و رسوب شن سفید رنگ است. بر آلت تناسلی اثر می‌گذارد و خارش دائم آن را به دنبال دارد. در چنین حالی به بیمار متناسب با قوت و سنّ او خبّازی و از یک حب تا یک دانگ جوشانده نانخواه و قند پانیذ بدهد. همچنین تخم کرفس خرد شده از یک دانگ تا نصف درهم را با آب‌عسل مخلوط کرده به بیمار دهید. نیز ترب، شلغم و زردک آمیخته با روغن سرکه یا روغن گردو میل کند.

اگر دچار قطره‌قطره آمدن ادرار شد چنانچه ادرار زرد و گرم بود و نشانه‌های گرمی آشکار بود به بیمار تخم‌های با طبیعت سرد داده شود مثل شربت بنفشه‌ای که پیش از این آوردیم. علاوه بر آن به بیمار دوغ و نان‌خشک و همچنین اسفناج آمیخته به روغن بادام داده شود اما چنانچه گرمی ادرار شدید باشد شیر آمیخته به شکر دهید و مزاجش را با آب‌پنیر (ماءالجبن) مرکب بشکنید.

اما اگر همراه با قطره‌قطره آمدن، سوزش و گزش نباشد و رنگ ادرار سفید و نشانه‌های سردی و رطوبت آشکار باشد به بیمار میوه به، معجون جالینوس و گرمی‌های مخلوط با عسل دهید و شراب کهنه یا مثلث همچنین مرزنگوش و اطریفل کبیر، نان، عسل و گردو دهید.

اگر در ناحیه مقعد احساس درد ضربانی کند و مزاج اجابت نکند در آن صورت این عارضه ناشی از ورمی گرم در موضع است. درمانش این است که بیمار در ظرف آبی ولرم که با برگ خطمی و پنیرک و تکه‌های کدو که با تخم‌هایش پخته شده باشد بنشیند. همچنین موضع را با روغن گل خام زده شده با گلاب مالش دهد و نیز مزاجش را با عناب آمیخته با فلوس و پانیذ روان کند. اگر این اقدامات کفایت نکرد باسلیق را فصد کند. به بیمار خوراک ماش، سرمق و کدو با روغن بادام داده شود.

اما چنانچه از مقعد خونی کم یا بسیار خارج شود به بیمار قرص‌ کهربا یا قرص قرون‌الایل(شاخ گوزن) داده شود؛ اگر همراه با آن گرمی نباشد باید حبّ مقل داده شود و به بیمار انواع کدو و اسفیدباج داده شود. اما چنانچه خونریزی شدید باشد بیمار را با آب مورد گرم که قرص‌ گلنار در آن حل شده باشد حقنه کند و نیز از قرص‌های گلنار، شیافی آغشته به روغن مصطکی درست کرده و استعمال شود.

اگر سکسکه ناشی از حرکتی باشد که پس از غذا خوردن و بالا آمدن غذا به سمت فم معده رخ دهد بهتراست غذا تخلیه شود. اگر بیمار چنین کاری را ناخوش داشت درمانش مکیدن به، انار شیرین، نعناع، پودنه و سوسنبر است.

اما اگر معده خالی بود چنانچه در پی استفراغ شدید یا به دنبال تب بالا باشد باید پزشک، بیمار را معاینه کند و خودسرانه درمانش نکن.

اما اگر علائم دیگری داشت در آنصورت ناشی از خلط فاسدی است که در فم معده مستقر شده و کنده شدنش دشوار گردیده است. در چنین حالی به بیمار شبیار و حبّ ایارج بنوشان که دردش تسکین یابد و برای چند روزی باید غذای وی تلطیف شود. همچنین سکنجبین بنوشان و با هلیله کابلی معده‌اش را تقویت کن.

از جمله اقداماتی که سکسکه را تسکین می‌دهد خبر خوش ناگهانی است. دیگر اینکه بیمار نفس خود را مدتی در سینه حبس کند بخصوص اگر بینی خود را برای مدتی بگیرد تا نفس او به اندرون برگردد، این کار تأثیر شگرفی به خواست خداوند متعال خواهد داشت.